طرح پانزی (Ponzi scheme) چیست و چطور طرح پانزی را تشخیص دهیم؟

• مهدی عباس زاده
• ۱۳۹۹-۰۳-۲۰
• دسته بندی ها: کلاهبرداری های ارز دیجیتال

نشسته بودم و گوشیم زنگ خورد. رفیق 10 سال پیشم پیام داده بود و با خوشحالی بازش کردم و دیدیم نوشته اگر از لینکی که برات فرستادم وارد شرکت ایکس بشی  و سرمایه گذاری کنی ماهی بهت 100% سود میده تضمینی! منم با خودم فکر کردم اگر 100% سود تضمینی میده چرا باید به من بگه!!

به خاطر مشکلات اقتصادی ایران اخیرا طرح های کلاهبرداری و هرمی خیلی زیاد شده. این طرح ها اکثرا با وعده های تو خالی و استفاده از سیستم های رفرال گیری سعی میکنن خودشونو گسترش بدن. به این بهانه سعی کردم در این مقاله به معرفی و شناخت طرح های پانزی، نحوه تشخیصشون و تفاوت بین طرح های هرمی و پانزی بپردازم. امیدوارم مفید باشه.

طرح پانزی (Ponzi scheme) چیست؟

طرح پانزی یا Ponzi scheme به طور ساده به معنی آن است که اگر عده ای پول خود را در اختیار فرد کلاهبردار قرار دهند با سود فوق العاده ای مواجه خواهند شد. در این طرح ها اولویت اصلی با زیر مجموعه گیری و گسترش شبکه است که باعث می شود افراد بیشتری را در این باتلاق گرفتار کنند.

یک مثال واقعی پروژه پانزی

مثلا 4 سال پیش (95) پیش یکی از دوستانم مرا به یک شرکت هنری که از آثار هنرمندان حمایت میکنند دعوت کرد. روند عضویت به این شکل بود که برای عضویت باید مبلغ ناچیزی (مثلا یک میلیون تومان) پرداخت میکردی و بعد از آن باید هر ماه مبلغی را به حساب مسئول واریز میکردی. در ازای پرداخت این پول تابلو های هنری بسیار بی کیفیتی ارائه میشد که شاید مبلغ مجموع آنها از حق عضویت یک نفر هم کمتر بود!

بعد از مدتی برای حمایت از اعضای قدیمی مبلغی ناچیز به حساب آنها وارد میشد(در ازای زیر مجموعه و دعوت دوستان) تا بیشتر به اینکار اشتیاق پیدا می کردند. سپس اعضای تازه وارد مبالغ حق عضویت را می پرداختند و به همین روال ادامه پیدا میکرد.

تا اینکه سال پیش (98) اعلام شد شرکت یاد شده کلاهبرداری است و سرکرده هایش  توسط پلیس فتا تحت تعقیب است.

در این میان افرادی مثل دوست من در حالی که چیزی بیشتر از 20 میلیون تومان پول پرداخت کرده بودن، 3 تابلو و جمعا مبلغ 10 میلیون تومان دریافت کرده بودند.

اصطلاح پانزی از کجا آمد؟

نام طرح پانزی از نام چارلز پانزی معروف ترین کلاهبردار تاریخ گرفته شده. روش پانزی این بود که به سرمایه گذاران وعده دوبرابر شدن سرمایه در 100 روز میداد و با استفاده از سرمایه اعضای جدید، سود افراد قدیم را پرداخت میکرد. تا جایی که به گفته ویکی پدیا:

او با خرید کوپن‌های تخفیفی اداره پست و تعهد دادن آن‌ها در آمریکا و کشورهای دیگر به سرمایه‌گذاران وعده ۵۰ درصد سود را در ۴۵ روز یا ۱۰۰ درصد سود در ۹۰ روز می‌داد.

وعده جذاب چرلز پانزی توانست حدود 5 بانک را به مرز ورشکستگی برساند، چون دیگر مقدار سود بانک ها جذاب نیود.

 

تفاوت طرح پانزی و هرمی چیست؟

طرح های پانزی و هرمی هر دو وعده های میلیونر شدن یک شبه می دهند و همیشه در حال ترغیب افراد به جذب اعضای جدید هستند.

در طرح پانزی معمولا سرمایه گذاران مورد هدف قرار میگیرند. به آنها وعده سبدگردانی و سود نجومی داده می شود اما در طرح های هرمی عموم افراد تشویق به زیر مجموعه گیری و خرید از شرکت می شوند.

تفاوت مهم دیگر این است که  طرح های پانزی میتوانند زیر مجموعه نگیرند اما طرح های هرمی اساس کارشان بر اساس زیر مجموعه گیری است.

وایرال شدن در شبکه های اجتماعی

مدتی پیش برنامه ای به نام پای نتورک بسیار در شبکه های اجتماعی وایرال شد. ادعای این نرم افزار ماینینگ با موبایل بدون نیاز به سخت افزار خاص بود. این شبکه که بسیار هوشمندانه طراحی شده بود یک سایت با پیپر بی هویت ایجاد کرده بود و آنچان کار تبلیغات در شبکه های اجتماعی را به خوبی انجام داده بود که فقط در گوگل پلی بالای ۱,۰۰۰,۰۰۰ نصب فعال دارد.

چطور طرح پانزی را تشخیص دهیم؟

همه چیز به نحوه آشنایی شما برمیگردد. اگر با وعده یک شبه میلیونر شویم با ارزی آشنا شدید، حتما بدانید کاسه ای زیر نیم کاسه است. پروژه های استارتاپی جدید معمولا ویژگی های مشخص ثابتی دارند:

• وایت پیپر

در وایت پیپر یک شرکت سعی به شفافیت عملکرد پروژه خود دارد و اهداف و روش های اجرای پروژه را ذکر میکند. این وایت پیپر باید در سایت رسمی پروژه به صورت عمومی در دسترس باشد.

• درگاه پرداخت

اگر با یک پروژه ایرانی طرف هستید حتما سعی کنید قبل از هر پرداخت مشخصات درگاه را چک کنید. اول از همه به دنبال نماد اعتماد الکترونیکی بگردید. صاحبان این نماد باید تاییدیه وزارت صنعت و معدن را بگیرند و این کاری دشوار است.

سپس به ابتدای آدرس درگاه توجه کنید که از HTTPS استفاده شود. سعی کنید همیشه از رمز دوم پویا استفاده کنید تا امنیت رمز شما هم تامین شود.

• مشخصات تیم توسعه

مشخصات سازندگان و گردانندگان پروژه باید کاملا واضح باشد و شما میتوانید در شبکه های اجتماعی مثل توئیتر سوابق آن شخص را بررسی کنید.

چند نمونه کلاهبرداری پانزی معروف در ایران

• اخیرا در تلگرام رواج یافته ربات هایی وجود دارند که در ازای معرفی و زیرشاخه گیری می توانید امتیاز بیشتری جمع کنید. ادعا میشود با این امتیاز ها میتوانید به صورت مجازی بیت کوین استخراج کنید. در این پروسس از شما مقدار بسیار ناچیزی بیت کوین جهت مخارج ماینر درخواست می شود و شما با پرداخت آن ماینر در واقع طعمه آن طرح پانزی شده اید.
• آی ماینر که یک شرکت جعلی در تهران است و باتوجه به اقدامات اخیر قوه قضاییه، دفتر اصلی این شرکت پلمپ شده.
• وی کینگ ترون که ادعا میکند با هوش مصنوعی و الگوریتم میتواند سود تضمینی ماهانه بدهد ولی حتی هویت صاحبان این سایت هم مشخص نیست.
• پروژه یونیک فایننس که اخیرا سود دهی را هم به صورت کامل متوقف کرده و توکن جدیدی به نام UNQT ساخته.
• شرکت Aitrades که ادعا میکند از طریق مبادلات ارزهای دیجیتال سود قطعی به شما میدهد، اما درحقیقت بازی اصلی با پول انجام می شود.
• پروژه دابل وی که با ادعای سرمایه‌گذاری با استفاده از قراردادهای هوشمند به جذب سرمایه می پردازد.
• شرکت GCG ASIA

اخیرا گزارش شده این شرکت در ایران به صورت گسترده در حال عضو گرفتنه. روندش به این صورته که بعد از سرمایه گذاری اولیه که مبالغ بالایی در حدود 1500 هزار دلار از کاربران دریافت شده ادعا شده که بازگشت سرمایه در چهار ماه اتفاق می افته!

یعنی یک سود نجومی و چندین برابر حالت عادی. بعضی از کاربران گزارش دادن سال پیش این شرکت به شکل قانونی در ایران فعالیت می‌کرده و بعد از سرمایه گذاری اولیه پرداخت های کاملا منظمی داشته. اما بعد از بحران کرونا و به بهانه های واهی پرداخت های اینترنتی به تعلیق افتاده و به این روش سرمایه کاربران برگشت داده نشده . متأسفانه به دلیل عدم شفافیت قانون امکان شکایت و یا پیگیری از سمت هیچ نهادی وجود ندارد.

• سایت های genesis mining و bitmain farm و …

سخن پایانی

متاسفانه کشور ما در خصوص مواجهه با فناوری های جدید قوانین مبهمی دارد. به همین دلیل هنوز هیچ مرکز قانونی در مورد ارز های دیجیتال مجوز نگرفته. سودجویان از همین فضا استفاده میکنند تا از آب گل آلود ماهی بگیرند. هر چند اخیرا مجلس و دولت صحبت هایی درخصوص بیت کوین قانونی کرده‌اند اما هنوز هم خلا قانونی به شدت احساس می شود.

باید همواره قبل از پیوستن به هر گروه، سایت و یا جناحی جوانب احتیاط را بسنجیم و تحقیقات کافی کنیم. شما هم اگر قربانی این سیستم ها شده اید لطفا با ما در میان بگذارید.

  

منبع: ویکی پدیا